Πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης για τη βία- επιθετικότητα στο σχολείο - A)Βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις

1. Θεωρητικό πλαίσιο – ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας
A) Βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις

Ο ορισμός της σχολικής βίας εξαρτάται από ισχύον κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Στοιχεία του ορισμού της σχολικής βίας είναι η επιβολή της βούλησης, η πρόκληση ζημίας ή βλάβης, η απειλή εκφοβισμού, κακομεταχείρισης ή κακοποίησης. Η σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική και λεκτική κακοποίηση καθώς και ο βανδαλισμός αποτελούν τις κύριες μορφές της σχολικής βίας.
Οι έννοιες της βίας (violence), της αντικοινωνικής συμπεριφοράς (antisocial behavior) και του εκφοβισμού (bullying) συχνά συγχέονται στη βιβλιογραφία και τείνουν να περιληφθούν στον όρο bullying που εφαρμόστηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο και χρησιμοποιείται και στην αμερικανική βιβλιογραφία. Στον ευρωπαϊκό χώρο, με εξαίρεση την Ολλανδία και τις σκανδιναβικές χώρες, παραμένει η διάκριση των όρων: βία και κακομεταχείριση. Η Ελλάδα και άλλες χώρες της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης δεν έχουν αντίστοιχο όρο και χρησιμοποιούν τον όρο βία.
Η έννοια του εκφοβισμού στο χώρο του σχολείου( έτσι αποδίδεται στα ελληνικά ο όρος bullying) αφορά τη βία που ασκείται από και σε βάρος μαθητών του δημοτικού σχολείου μέχρι την ηλικία των 12 ετών και περιλαμβάνει επανειλημμένες αρνητικές πράξεις βίας, όπως χτύπημα, κλοτσιές, απειλές, πειράγματα, σεξουαλικά υπονοούμενα κ.ά. Η έννοια αυτή συνδέεται περισσότερο με την πειθαρχία και την κανονικότητα της συμπεριφοράς των μαθητών μέσα στην τάξη παρά με τη διάπραξη σοβαρών βίαιων ενεργειών.
Οι σχετικές με τον σχολικό εκφοβισμό (bullying) έρευνες δείχνουν ότι, όταν ένα παιδί αγνοεί συστηματικά, απομονώνει, χτυπά ή βρίζει ένα συμμαθητή του, χαρακτηρίζεται ως δράστης σχολικής κακομεταχείρισης. Υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ δραστών και θυμάτων σχολικής κακομεταχείρισης. Είναι τα ίδια τα παιδιά που άλλοτε είναι δράστες και άλλοτε θύματα κακομεταχείρισης. Οι δράστες κακομεταχείρισης επισημαίνουν τα μελλοντικά θύματά τους για μεγάλη χρονική περίοδο, σε διάφορα μέρη μέσα και έξω από το σχολείο. Οι μαθητές που είναι θύματα κακομεταχείρισης μπορεί με τη σειρά τους να κακοποιήσουν τους πιο αδύνατους μαθητές της τάξης.
Η παρορμητική, επιθετική συμπεριφορά των παιδιών, ειδικά των αγοριών, οδηγεί σταδιακά σε πράξεις κακομεταχείρισης και αργότερα σε πιο βίαιη συμπεριφορά. Τα θύματα είναι συχνά ανίσχυρα και χωρίς επαρκή εφόδια να σταθούν στα πόδια τους, τείνουν να είναι εσωστρεφή και τρομοκρατημένα. Οι δράστες εκμεταλλεύονται αυτές τις ιδιότητες. Τα θύματα δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλή μεταξύ των συμμαθητών τους και έχουν λίγη βοήθεια από αυτούς.
Η βία μπορεί να είναι ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική ή λεκτική. Τα θύματα βίας-αντίθετα με τα θύματα κακομεταχείρισης-επιλέγονται τυχαία. Η βίαιη συμπεριφορά δεν έχει μεγάλη διάρκεια. Όμως επιφέρει πιο σοβαρές βλάβες, συχνά σωματικές, και μπορεί να τραυματίζονται σοβαρά τα θύματα. Η βία εντάσσεται στη σφαίρα της εγκληματικής συμπεριφοράς και εφαρμόζονται οι ποινικοί κανόνες και η τιμωρία.
Ένας γενικότερος όρος που περιλαμβάνει όλες τις μορφές βίας στο σχολείο είναι η κακοποίηση. Όλες αυτές οι μορφές βίας και κακομεταχείρισης προκύπτουν από την ανισότητα της εξουσίας, από την ανισοκατανομή της δύναμης στο σχολικό περιβάλλον.
Ο βανδαλισμός και η φθορά της σχολικής περιουσίας αποτελούν την πιο συχνή μορφή βίας στο σχολείο.
Ο Brain υποστήριξε ότι για να θεωρηθεί μια συμπεριφορά επιθετική πρέπει: α) να μπορεί εν δυνάμει να προκαλέσει βλάβη στον αποδέκτη της, β) να γίνεται με σκοπό να βλάψει το θύμα, γ) να συνδέεται με αυξημένη διέγερση του θύτη και δ) να προκαλεί αποστροφή στο θύμα.
Οι Coie, Dodge,Terry και Wright (1991) διέκριναν δύο είδη επιθετικών πράξεων, τη θυματοποίηση /εκφοβισμό και τη συντελεστική επιθετικότητα. Η θυματοποίηση αναφέρεται σε επιθετικές πράξεις που αποσκοπούν στην καθυπόταξη του παιδιού –στόχου, ενώ η συντελεστική επιθετικότητα αναφέρεται σε επιθετικές πράξεις που αποσκοπούν στην ολοκλήρωση μη επιθετικών στόχων π.χ. στην απόκτηση ενός αντικειμένου.
Η θυματοποίηση/εκφοβισμός αναφέρεται σε βίαιες ή επιθετικές πράξεις που ασκούνται επανειλημμένα από ένα παιδί εναντίον ενός άλλου παιδιού με στόχο να του προκαλέσει σωματικό ή και ψυχικό πόνο και τελικά να το υποτάξει (Olweus,1993).
Η θυματοποίηση διακρίνεται από άλλες μορφές επιθετικότητας διότι το παιδί που ασκεί τη βία είναι σωματικά ή ψυχικά πιο δυνατό από το παιδί που είναι ο αποδέκτης της και διότι η βία επαναλαμβάνεται πάντα εναντίον συγκεκριμένων παιδιών που αδυνατούν να προστατέψουν τον εαυτό τους και θεωρούνται ευάλωτα (Rigby,1996).
Η άμεση θυματοποίηση αναφέρεται στην ανοιχτή επίθεση εναντίον του παιδιού-στόχου ενώ η έμμεση θυματοποίηση πραγματοποιείται μέσω της απομόνωσης και του αποκλεισμού του παιδιού στόχου από ομαδικές δραστηριότητες.

(Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ)

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ